Psychische mishandeling en emotionele verwaarlozing

Kind misbruik geweld Pixabay

Wat is psychische mishandeling?

In geen enkel gezin gaat het er altijd harmonieus aan toe. Ouders worden wel eens boos op hun kind of sturen het naar de slaapkamer als het vervelend is. Soms vallen er heftige woorden. Heel gewoon, geen reden tot bezorgdheid. In sommige gezinnen blijft het echter niet bij af en toe een heftige woordenwisseling of een boze bui. Daar krijgen kinderen voortdurend van hun ouder(s) te horen dat ze niets waard zijn, worden ze afgesnauwd of uitgescholden en kunnen ze zich niet veilig voelen. Of ze krijgen nauwelijks aandacht en kunnen hun verhaal niet kwijt.

In zulke gevallen worden kinderen psychisch mishandeld of emotioneel verwaarloosd. Wanneer er sprake is van psychische mishandeling en/of emotionele verwaarlozing dan kan dit een ernstige bedreiging vormen voor de ontwikkeling van een kind tot in de volwassenheid.   Mensen die in hun omgeving een kind kennen dat ‘in de knel’ zit, worstelen vaak met de vraag wat ze kunnen doen om het kind te helpen. Daarnaast kan de omgeving met vragen zitten hoe ze psychisch mishandeling en emotionele verwaarlozing kunnen herkennen, op welk moment er ingegrepen moet worden en wat de juiste stappen zijn om te nemen. 

Maak jij je zorgen om een kind en heb je behoefte aan persoonlijke hulp of advies? Neem contact op met een van de medewerkers van onze hulplijn MIND Korrelatie. Je kunt anoniem bellen, chatten, WhatsAppen of mailen.

Er zijn geen resultaten gevonden. Controleer de spelling of probeer een andere zoekterm.

  • In 2017 zijn in Nederland tussen de 90.000 en 127.000 kinderen en jongeren van 0 tot 18 jaar blootgesteld aan een vorm van kindermishandeling. 
  • Dat is ongeveer 3 procent van alle kinderen in Nederland. 

Bron: Nederlands Jeugdinstituut

Vaak wordt gedacht dat een kind dat psychisch mishandeld wordt, ook lichamelijk of seksueel wordt mishandeld. Dat kán inderdaad, maar is lang niet altijd zo. Andersom geldt het vaak wél: als een kind lichamelijk of seksueel wordt mishandeld, is er ook vaak sprake van psychische mishandeling. Lees meer over de verschillende soorten kindermishandeling.

Verschil psychische mishandeling en emotionele verwaarlozing

Bij psychische mishandeling behandelen ouders kinderen actief op een verkeerde manier. Bij emotionele verwaarlozing schieten ouders vooral tekort door nalatigheid en passiviteit.

Voorbeelden van psychische en emotionele verwaarlozing

Voorbeelden van mentale mishandeling

  • Als ouders hun kind steeds belachelijk maken, uitschelden of laten merken dat ze het niets waard vinden. 
  • Als ouders niet haalbare verwachtingen hebben en hun kind hierdoor voortdurend bang maken, door bijvoorbeeld te dreigen het kind naar een tehuis te sturen of door het kind op te sluiten in een donkere kast. Of door ongewenst gedrag van het kind overdreven zwaar te bestraffen. 
  • Als ouders onvoorspelbaar gedrag vertonen: ouders zijn het ene moment lief, het andere moment boos, zonder dat de reden daarvoor duidelijk is. Het kind weet dan niet wat het van de ouders kan verwachten en wordt angstig en onzeker. 
  • Als kinderen steeds van hun ouders horen dat ze spijt hebben dat ze ooit kinderen hebben gekregen. 
  • Als ouders hun kind voor zichzelf willen houden en het kind geen mogelijkheden bieden om contacten te leggen met leeftijdgenootjes.

Voorbeelden van emotionele verwaarlozing

Bij emotionele verwaarlozing schieten ouders regelmatig tekort in het geven van positieve aandacht. Wanneer ouders belangrijke behoeften van kinderen structureel negeren zoals de behoefte aan liefde, warmte, aandacht en steun, kan er gesproken worden van emotionele verwaarlozing. Ouders tonen bijvoorbeeld weinig belangstelling in de belevenissen van het kind, troosten een kind niet wanneer het huilt of reageren bijna nooit als het om aandacht vraagt. Daarnaast kan er sprake zijn van emotionele verwaarlozing wanneer aan het kind niet genoeg structuur wordt geboden of er bijna nooit iets samen wordt gedaan. In sommige gezinnen lijken kinderen materieel goed te worden verzorgd: Ze hebben veel speelgoed en dure kleren. Maar dit betekent nog niet dat er ook aandacht is voor de emotionele behoeften van de kinderen.

Signalen van psyschische mishandeling

Onderstaande signalen zijn veelvoorkomende stressindicatoren die aangeven dat er iets met het kind aan de hand is. Dit hoeft geen psychische mishandeling of emotionele verwaarlozing te zijn. Er kan ook iets anders spelen zoals bijvoorbeeld een overlijden van een dierbare of een scheiding. Er kunnen zich ook andere signalen voordoen die niet hieronder vermeld staan. 

Er zijn geen resultaten gevonden. Controleer de spelling of probeer een andere zoekterm.

Vooral bij heel jonge kinderen is psychische mishandeling of emotionele verwaarlozing soms te zien aan de lichamelijke toestand van het kind. Een baby of peuter waarmee bijna nooit wordt gespeeld, kan achterblijven in de taal, spraak en motorische ontwikkeling. Daarnaast kunnen klachten als buikpijn en bedplassen tekenen zijn. Als een kind iets ouder is, kan een onverzorgd uiterlijk een signaal zijn dat het kind ook emotioneel geen aandacht krijgt. 

Als het gedrag van een kind afwijkt van het gedrag van leeftijdsgenoten, kan dat ook een reden zijn om het kind extra aandacht te geven. Zo kan een kind zich erg afhankelijk gedragen naar de ouders toe, juist waakzaam gedragen wanneer de ouders in de buurt zijn of weinig tot geen oogcontact maken. Daarnaast kan een kind onzeker, teruggetrokken of somber overkomt en niet speelt met andere kinderen. Dit zijn allemaal aanwijzingen dat er mogelijk sprake is van emotionele verwaarlozing of psychische mishandeling. Soms is aan het taalgebruik van een kind te merken hoe het thuis toegaat. Bijvoorbeeld als een kind veel scheldwoorden gebruikt.

Soms is aan het gedrag van de ouders iets af te lezen. Ouders die afwijzend of vijandigheid uitstralen, zoals het kind afsnauwen of vernederen, doen dat vaak ook als er anderen bij zijn. En ouders die hun kind emotioneel verwaarlozen, zullen het ook in gezelschap nauwelijks aandacht geven. Het kan ook zijn dat ouders in gezelschap heel leuk met hun kind omgaan, maar daarbij onnatuurlijk overkomen.

Gevolgen van psychische en emotionele mishandeling

Psychische mishandeling of emotionele verwaarlozing kan een kind voor het leven beschadigen. Veel mensen die er in hun kindertijd mee te maken hebben gehad kampen als ze volwassen zijn nog met angsten, faalangststress, grote onzekerheiddepressie, CPTSS en eenzaamheid. Of ze hebben het gevoel steeds afgewezen te worden en kunnen anderen, maar moeilijk vertrouwen. Dergelijke mentale problemen kunnen bovendien lichamelijke klachten als hoofdpijn, buikpijn en misselijkheid veroorzaken. Veel kinderen die psychisch mishandeld zijn krijgen op latere leeftijd problemen met het aangaan van intieme relaties. Ze zijn wantrouwend, of zó onzeker dat een gelijkwaardige relatie onmogelijk wordt.

Psychische hulp nodig

Een aantal slachtoffers wordt op veel latere leeftijd nog achtervolgd door de gebeurtenissen in hun kindertijd, in de vorm van herbelevingen, nachtmerries, angstaanvallen, somberheid, concentratie- en slaapproblemen, woedeaanvallen en huilbuien. Zij hebben daar psychische hulp voor nodig. Een deel van deze mensen raakt zelfs (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt. Sommige mensen die in hun jeugd psychisch zijn mishandeld of emotioneel verwaarloosd, zijn hierdoor zo beschadigd, dat hun gevoelens zijn afgestompt. Zichzelf verwonden is dan een manier om letterlijk te voelen dat ze nog leven. Er zijn ook slachtoffers die niet meer willen leven en een poging doen tot zelfdoding.

Meer of minder ingrijpend

Welk effect de psychische mishandeling of emotionele verwaarlozing heeft op het kind, hangt af van allerlei factoren. Hoe ernstiger en langduriger de mishandeling, hoe ingrijpender de gevolgen. Ook de leeftijd waarop de mishandeling begint en de karaktereigenschappen van het kind zijn van invloed op hoe het kind de ervaringen verwerkt. Betrokken mensen in de omgeving van het kind blijken bovendien een beschermende factor en verkleinen de kans op probleemgedrag op latere leeftijd.

Heb jij of een naaste hulp nodig? Neem contact op met de hulplijn MIND Korrelatie voor deskundig, anoniem en gratis advies. 

Oorzaken van psychische mishandeling

Kindermishandeling, zowel lichamelijk als psychisch, kan in allerlei gezinnen voorkomen. Sommige omstandigheden maken de kans dat het gebeurt groter dan andere.

Er zijn geen resultaten gevonden. Controleer de spelling of probeer een andere zoekterm.

Veruit de meeste ouders die hun kinderen psychisch mishandelen of verwaarlozen, doen dat niet doelbewust. Ze willen wel beter met hun kind omgaan, maar kunnen het niet. Soms doordat ze verslaafd zijn aan alcohol, drugs of gokken. Soms doordat ze psychisch of lichamelijk ziek zijn en daardoor de behoeften van hun kind uit het oog verliezen. Ook relatieproblemen kunnen een rol spelen. Ouders reageren de spanningen dan af op de kinderen. Sommige ouders weten nauwelijks hoe je met kinderen moet omgaan, omdat ze in hun eigen jeugd zelf slecht zijn behandeld. In veel gevallen zijn ouders vroeger ook zelf slachtoffer geworden van psychische mishandeling en/of emotionele verwaarlozing. Niet alle ouders weten welk gedrag normaal is voor een kind en wat passend is voor de leeftijd. Hierdoor zijn ze niet altijd op de hoogte wat ze wel en niet van een kind op een bepaalde leeftijd mogen en kunnen verwachten. Wanneer er sprake is van een ontwikkelingsachterstand bij een kind zorgt dit ook voor verwarring. Verder zijn er ouders die denken dat vervelend gedrag van hun kind tegen hen persoonlijk gericht is.

Elk kind is uniek en heeft een ander karakter of vertoont ander gedrag. Een ‘huilbaby’ of een extreem druk kind vraagt bijvoorbeeld veel geduld en uithoudingsvermogen van de ouders. Een ongepland kind kan het leven van de ouders zó op zijn kop zetten dat de onderlinge spanningen oplopen en uiteindelijk ontaarden in mishandeling. Stiefkinderen lopen ook een groter risico op psychische mishandeling. Sommige stiefouders kunnen een kind uit een eerdere relatie van de partner moeilijk accepteren. Ook adoptiekinderen lopen een groter risico. Adoptiekinderen zijn over het algemeen zeer gewenste kinderen, maar de hoge verwachtingen van het adoptiekind kunnen in de praktijk tegenvallen.

Slechte huisvesting, werkloosheid en financiële problemen kunnen voor grote spanningen zorgen in een gezin. Deze spanningen kunnen worden afgereageerd op de kinderen. Vooral als zo’n gezin weinig praktische, morele of financiële steun krijgt.

Tips voor naasten bij psychische mishandeling

Mensen die een kind kennen dat het thuis moeilijk heeft, houden zich vaak afzijdig. Ze maken zich misschien wel zorgen, maar weten niet wat ze voor het kind kunnen doen. Of ze zijn bang zich te bemoeien met zaken waar ze 'niets mee te maken hebben'. Het is niet iets dat je zomaar doet. Je weet nooit zeker wat zich in een gezin afspeelt en wat de gevolgen zijn van de inmenging. 

Om iets te betekenen voor een kind in de knel is het niet direct nodig om je in de gezinssituatie te mengen. Een kind dat psychisch mishandeld of emotioneel verwaarloosd wordt, krijgt niet genoeg liefde, warmte, respect en stimulans. Het is voor zo’n kind heel waardevol om te merken dat er ook mensen zijn die wél liefdevol met hem of haar omgaan. Mensen waar het kind terecht kan, die het serieus nemen en waar het zich veilig kan voelen.

Er zijn geen resultaten gevonden. Controleer de spelling of probeer een andere zoekterm.

  1. Toon belangstelling voor school, vriendjes en hobby’s
  2. Bekijk tekeningen die het kind heeft gemaakt
  3. Geef het kind (extra) complimentjes
  4. Geef het kind eens een aai over de bol
  5. Organiseer een gezellige middag, met bijvoorbeeld spelletjes, een videofilm, koekjes bakken of een bezoek aan zwembad of speeltuin
  6. Neem het kind – met instemming van de ouders – eens mee naar de speeltuin, het strand of de film
  7. Vraag de ouders of het kind een nachtje mag komen logeren
  8. Nodig het kind uit om een keertje te komen eten
  9. Lees een mooi verhaal voor

Wanneer je je zorgen maakt om een kind in de knel, dan vraag je je misschien af of je met het kind of met de ouders zult gaan praten. Wat is verstandig?

Praten met het kind

Het is zeker niet verstandig om plompverloren met het kind te praten over de situatie thuis: daar kan het kind van schrikken. Kleine kinderen beseffen niet dat de situatie thuis niet normaal is. Een kind dat dit wél weet, zal het waarschijnlijk niet toegeven. Want de meeste kinderen willen – óók als ze worden mishandeld – niets negatiefs over hun ouders zeggen of horen. Soms hebben de ouders het kind verboden om over de situatie thuis te praten. Wees je ervan bewust dat het kind waarschijnlijk bang is voor de gevolgen. Als je merkt dat het kind zich prettig bij je voelt en zichzelf is, dan kun je eens op een heel gewone toon vragen hoe het thuis gaat. Aan de reactie van het kind merk je vanzelf wel of het er iets over kwijt wil. Vraag niet teveel in één keer, en zeg erbij dat het altijd bij je mag komen als het iets wil vertellen. Het komt veel voor dat kinderen denken dat het aan henzelf ligt. Erkenning voor de moeilijke situatie thuis en laten weten dat het niet aan hen ligt, is dan van belang. Het kan voorkómen dat het kind negatief over zichzelf gaat denken.
 

Praten met de ouders

Misschien wil je meer doen voor het kind en proberen ervoor te zorgen dat de situatie thuis verbetert. Hoezeer het lot van het kind je ook aan het hart gaat, een gesprek aangaan met de ouders is een moeilijke stap. Dit is meer een taak voor professionele hulpverleners. Stap nooit op hoge poten naar de ouders om 'hen eens flink de waarheid te zeggen'. De kans is groot dat de ouders zullen denken dat hun kind ‘geklikt’ heeft, en ze zullen het daar misschien voor straffen. De ouders kunnen zich aangevallen voelen en zullen hun twijfels en onzekerheden dan zeker niet uitspreken tegen iemand die ze beschuldigt. Ze zijn misschien bang om hun kind te verliezen of met de nek aangekeken te worden. Veroordeel de ouders dus niet, maar bied ze bijvoorbeeld hulp door het kind af en toe eens op te vangen. Je kunt ook de onderwijzer of huisarts van het kind over jouw zorgen vertellen, advies inwinnen of een (eventueel anonieme) melding doen bij Veilig Thuis via 0800-2000 (gratis).

Hulp bij psychische mishandeling en emotionele verwaarlozing

Behoefte aan persoonlijke hulp of advies? Neem contact op met een van de medewerkers van onze hulplijn MIND Korrelatie. Je kunt bellen, chatten, WhatsAppen of mailen.